Translate

Monday, 23 May 2016

ISRO Takes A Giant Leap In Space Technology, Tests Homegrown Space Shuttle

http://umangspaceencyclopedia.blogspot.in/

India scripts history by launching its own homegrown RLV
India scripts history by launching its own homegrown RLV

IISRO entered history books with the launch of its winged reusable launch vehicle (RLV) in Sriharikota. The landmark launch can be considered to be another milestone in ISRO’s journey thus far. Though the US and Russia have launched reusable vehicles in the past, this is the first time India has done something of this sort via innovative means.

 
The indigenously devised shuttle has caught people’s attention as its capable of diminishing costs of launching rockets by nearly 10 times. This will help India in strengthening its foothold in the space launch industry and easily send more satellites into space.
 
Indian Space Research Organisation (ISRO) director Devi Prasad Karnik said, “We have successfully accomplished the RLV mission as a technology demonstrator. The lift-off was at 7.00 A.M. from the first launch pad here.”
 
ISRO demonstrated its space technology prowess with this launch and it’s the second grand achievement of the space agency within a short span of time since the Mars Mission. The mini-shuttle landed in the Bay of Bengal on its way back, about 500 Km from the coast. Overall, it completed a 10 minute flight at about 70 Km above Earth.
 
The successful mission has enhanced ISRO’s capabilities as it can now arrange data on hypersonic speed, autonomous landing and powered cruise flight with the use of air-breathing propulsion.
 
ISRO has utilised cutting edge technology to develop the vehicle and its been seen as a revolutionary step amongst the country’s space achievements. Till date, ISRO has used Polar Satellite Launch Vehicle (PSLV) and Geosynchronous Satellite Launch Vehicle (GSLV) for putting satellites in various orbits. However, these have been termed as Expendable Launch Vehicles (ELVs) as they usually get burned once satellites are sent into space. This leads to the use of new rockets every time satellites are launched.
 
The RLV, as discussed earlier has been a major breakthrough in the country’s space program and we can also dream of sending Indian astronauts to space in the future.

Saturday, 21 May 2016

બુધ સૂર્ય સામેથી પસાર થતો સદીમાં ૧૩ વખત જ કેમ દેખાય?

બુધ સૂર્ય સામેથી પસાર થતો સદીમાં ૧૩ વખત જ કેમ દેખાય?
હમણાં ૯ મે૨૦૧૬ના દિવસે અખબારોમાં સતત સમાચાર આવ્યા કેમરક્યુરી સૂર્યની સામેથી પસાર થયો અને વિજ્ઞાાનીઓએ તેનો ખાસ અભ્યાસ કર્યો. કારણ કેઆ ઘટના સદીમાં માત્ર ૧૩ વખત જોવા મળે એવી દુર્લભ છે.  મરક્યુરી એટલે કે બુધનો ગ્રહ. છેલ્લે ૨૦૦૬માં બુધને સૂર્ય સામેથી પસાર થતો જોઈ શકાયો હતો. હવે પછી એ ૧૧ નવેમ્બર૨૦૧૯માં આ રીતે સૂર્ય સામેથી પસાર થતો દેખાશે અને ત્યારપછી ૨૦૩૨માં સૂર્ય આગળથી પસાર થતો જોવા મળશે. બુધ પણ આપણી પૃથ્વીની જેમ સૂર્ય ફરતે ગોળ આંટા ફરે છે. તો એ દર વર્ષે કેમ ન દેખાયઆ સવાલ જો મનમાં જાગતો હોય તો ચાલો સમજીએ કે કેમ આ ઘટના દર વર્ષે બનતી નથી.
પહેલાં એ સમજીએ કે ઘટના ખરેખર શું છે. આપણી પૃથ્વી સૂર્ય ફરતે ચક્કર કાપતી રહે છેતેને આપણે સૂર્યની પરિક્રમા કહીએ છીએ. બુધ ગ્રહ પણ સૂર્ય ફરતે ચક્કર કાપે છેપરિક્રમા કરે છે. બુધ સૂર્યની સૌથી નજીકનોઆપણી સૂર્યમાળાનો સૌથી પહેલો ગ્રહ છેબીજા નંબરે શુક્ર આવે છેપૃથ્વીનો નંબર ત્રીજો છે. સૂર્યથી આપણી પૃથ્વી ૯.૧૭ કરોડ કિલોમીટર દૂર છે અને બુધ સૂર્યથી માત્ર ૫.૭૯ કરોડ કિલોમીટર દૂર છે. એટલે ત્યાં કોઈપણ પદાર્થ ક્ષણવારમાં વરાળ બની જાય છે. સૂર્યની પરિક્રમા કરતો એ પૃથ્વી અને સૂર્યની વચ્ચે આવે ત્યારે આપણને તે સૂર્ય આગળથી પસાર થતો દેખાય છે.
 આપણી પૃથ્વીની પરિક્રમાના માર્ગને ક્ષિતિજની જેમ આડો ધારી લઈએ તો બુધનો રસ્તો ૭અંશના ત્રાંસમાં છે. એટલે દર નવેમ્બર અને મે મહિનામાં જ પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષા બુધની ભ્રમણકક્ષાને કાપે છે. આ સમયે બુધ પૃથ્વી અને સૂર્યની વચ્ચે આવી જાય તો આપણને જોવા મળે.
આવું દર વર્ષે બનતુ નથી. કારણ કે પૃથ્વીની સૂર્ય ફરતે પરિક્રમા ૩૬૫.૨૫ દિવસમાં પૂરી થાય છે. બુધ પૃથ્વીના માપના ૮૮ દિવસમાં પરિક્રમા પૂરી કરી લે છે. એટલે બંનેની ભ્રમણકક્ષા એકબીજાને કાપે છે એ જગ્યાએ પૃથ્વી આવે ત્યારે બુધ ક્યાંક બીજે હોય છે અને બુધ અહીં આવે તો પૃથ્વી ક્યાંક બીજે પહોંચી ગઈ હોય છે. સો વર્ષમાં માત્ર ૧૩ જ વખત બુધ સૂર્યની પરિક્રમા કરતો પૃથ્વીની પરિક્રમાના માર્ગને કાપે એ જગ્યાએ આવે તો પૃથ્વી પણ એ સમયે ત્યાં જ હોય અને આપણે પૃથ્વીવાસીઓ બુધના નાનકડા ટપકાંને સૂર્ય આગળથી પસાર થતું જોઈ શકીએ.


સૂર્યના આંખ આંજી દેતા અજવાળાને ચન્દ્ર જેવો આછો કરી દે એવા દૂરબીન શોધાયાં એ પછી જ બુધને આ રીતે જોવાનું શક્ય બન્યું છે. પૃથ્વી કરતાં બુધ ત્રીજા ભાગનો જ છે. એટલે સૂર્યની સામેથી પસાર થતી વખતે એ માંડ નજરે ચઢે એવું કાળું ટપકું જ દેખાય છે. કાળું ટપકું સૂર્ય આગળથી પસાર થતું જોવાનો શો લાભ એવો પ્રશ્ન મનમાં થતો હોય તો જાણી લો કે આવું જ ખગોળવિજ્ઞાાનીઓ પણ વિચારતા હતા, પરંતુ નાસાની જેટ પ્રોપલ્ઝન લેબોરેટરીના લીલે તવરનીર નામના નિષ્ણાતે કહ્યું કે,બુધની આસપાસ વાતાવરણ આમ દેખાતું નથી, પરંતુ એની આસપાસથી નીકળતાં સૂર્યનાં કિરણો એના વાતાવરણમાં ગળાઈને,રંગ બદલીને આવતા હશે. જો ધ્યાનથી એ કિરણોના તફાવતને જોઈ શકીએ તો બુધનું વાતાવરણ ખરેખર કયા વાયુઓનું બનેલું છે એ ખાતરીથી જાણી શકાય. એટલે વિજ્ઞાાનીઓ બુધ પસાર થતો હોય તો એની ઉપર નજર માંડી રાખે છે.

Sunday, 8 May 2016

आज सूर्य के सामने से गुजरेगा बुध: भारत में भी दिखेगा नजारा, साइंटिस्ट्स ने दी वॉर्निंग



इससे पहले बुध 2006 में सूर्य के सामने से गुजरा था। अगली बार यह नजारा भारत में 2032 में देखा जा सकेगा
आज बुध (मरकरी) सूर्य के सामने से गुजरेगा। साइंटिस्ट्स ने शाम 4.42 के बाद सूर्य के तरफ न देखने की वॉर्निंग दी है। इसको देखने पर आपकी आंखों पर बुरा असर पड़ सकता है। कई साइंटिस्ट्स इससे परमानेंट रोशनी खोने की बात भी कह रहे हैं। बता दें कि सूर्य के सामने से बुध के गुजरने की घटना 100 सालों में 13 बार होती है। बुध को सूर्य को क्रॉस करने में करीब साढ़े सात घंटे लगेंगे...
- चंडीगढ़ की पंजाब यूनिवर्सिटी (पीयू) के फिजिक्स डिपार्टमेंट के एसोसिएट प्रोफेसर संदीप सहजपाल के मुताबिक, इसको देखने पर आंखों की रोशनी पर बुरा असर पड़ सकता है।
- सोमवार शाम 4 बजकर 42 मिनट से सूर्य अस्त होने तक में बुध के सूर्य के सामने से गुजरने (ट्रांजिट ऑफ मर्करी) का असर रहेगा। 

- डॉ. सहजपाल के मुताबिक, इस दौरान मर्करी सूरत के आगे से क्रॉस करेगा। मर्करी को सूरज के आगे से क्रॉस करने पर साढ़े सात घंटे लगेंगे लेकिन भारत में ये 4 बजकर 42 मिनट के बाद 7 बजकर 6 मिनट पर सूर्य अस्त होने तक असरदार रहेगा।

क्या है ट्रांजिट ऑफ मर्करी?
- सौरमंडल का सबसे छोटा प्लेनेट बुध के सूरज के आगे से क्रॉस करने को ट्रांसिट ऑफ मर्करी कहते हैं। 

- इस दौरान सूर्य के आगे काले रंग का छोटा सा धब्बा नजर आएगा।



खुली आंखों से देखना हो सकता है खतरनाक

- सूर्य के आगे से बुध के क्रॉस होते होने इससे एनर्जी निकलती है। इस एनर्जी को देखने पर हमारी आंखें सहन नही कर पाती। 

- इस एनर्जी की वजह से आंखों का रेटिना पूरी तरह डैमेज हो सकता है।

- आमतौर पर बीमारी या किसी चोट से डैमेज होने वाले रेटिना को ठीक किया जा सकता है। लेकिन ट्रांजिट ऑफ मर्करी से डैमेज रेटिना ठीक नहीं हो सकता।

- डॉ. संदीप सहजपाल के मुताबिक, इस घटना को केवल सोलर फिल्टर वाली दूरबीन से ही देखा जा सकता है। चश्मे से भी देखने पर बुरा असर पड़ सकता है।



अगली बार 2032 में दिखेगा ट्रांजिट ऑफ मर्करी

- भारत में 2032 में मई और नवंबर के महीने में ट्रांजिट ऑफ मर्करी देखा जा सकेगा। 

- भारत में इससे पहले 6 नवंबर 2006 को ट्रांजिट ऑफ मर्करी हुआ था। लेकिन नॉर्थईस्टर्न राज्यों में यह सूर्योदय के समय ही यह दिखा था। 

- अगला ट्रांजिट ऑफ मर्करी 11 नवंबर 2019 को होगा। लेकिन भारत में सूर्यास्त होने की वजह ये नहीं दिखेगा।

चश्मे से भी न देखें


- चंडीगढ़ के घटना पर फिल्टर नजर इस खगोलीय घटना को पीयू का फिजिक्स डिपार्टमेंट ऑब्जर्व करेगा। डॉ. संदीप सहजपाल बताते हैं कि इस घटना को देखने के लिए पीयू में इंतजाम किए गए हैं। साइंटिस्ट ऑब्जर्व करेंगे कि ट्रांजिट ऑफ मर्करी के समय कितनी एनर्जी निकलती है।

साइंटिस्ट्स के लिए क्या है मौका?
- बुध के सूर्य के सामने से गुजरने के दौरान साइंटिस्ट्स ये जानने की कोशिश करेंगे कि स्टार्स-प्लेनेट स्पेस में कैसे मूवमेंट करते हैं।

- नासा ने इसकी स्टडी के लिए 3 टेलिस्कोप लगाए हैं।

- नासा के प्रोग्राम मैनेजर लुई मेयो के मुताबिक, 'स्पेस में जब दो प्लेनेट या स्टार्स नजदीक आते हैं तो साइंटिस्ट्स काफी एक्साइटेड होते हैं। इससे हमें काफी कुछ जानने-समझने का मौका मिलेगा।'

- 'बुध के ट्रांजिट से वहां के एटमॉस्फियर को जानने में मदद मिलेगी।

क्या है बुध की खासियत
- नासा के मुताबिक, बेहद गर्म होने के चलते बुध में एटमॉस्फियर नहीं है। दूसरे शब्दों में ये भी कह सकते हैं कि बुध का वायुमंडल काफी पतला है। गैसें यहां रुक ही नहीं पातीं।
1631 में पहली बार लगा था पता
- बुध के सूर्य के सामने से निकलने का पहली बार पता 1631 में लगा था।

- इस घटना से एस्ट्रोनॉमर्स को बुध की सरफेस और धरती की सूर्य से दूरी का पता लगाने में मदद मिलती है।

- मेयो के मुताबिक, '1631 में जब पहली बार बुध का सूर्य के सामने से गुजरना देखा गया, उस वक्त आज की तुलना में काफी छोटे टेलिस्कोप थे। आज की टेक्नोलॉजी की मदद से बुध की ट्रांजिट से स्पेसक्राफ्ट और इन्स्ट्रूमेंट्स का टेस्ट किया जा सकेगा।'

- नासा के एक अन्य साइंटिस्ट डीन पेसनेल के मुताबिक, 'जब हम किसी बेहद चमकीली चीज के सामने कुछ देखते हैं तो वह धुंधली हो जाती है। चमकदार लाइट एक तरह की धुंध पैदा करती है। सूर्य के सामने आने पर बुध भी एकदम काला नजर आएगा। लेकिन हम इंस्ट्रूमेंट्स ऐसे सेट कर रहे हैं ताकि हम धुंध को कम कर सकें।'